Hemelboom

Hemelboom

Kruidenhelen plant foto groot Hemelboom
Andere benamingen: stinkboom, hemelboom, Chinese hemelboom, tree of heaven

Botanie en signatuur

Latijnse naam: Ailanthus altissima

De hemelboom is een snelgroeiende loofboom uit de familie Simaroubaceae die oorspronkelijk 15 tot 25 meter hoog kan worden. De boom heeft grote, geveerde bladeren die wel 60 cm lang kunnen zijn en een kenmerkende, vaak onaangename geur verspreiden bij kneuzing. In de zomer bloeit de boom met losse pluimen kleine groengele bloemen, gevolgd door gevleugelde zaden die massaal door de wind verspreid worden. De boom staat symbool voor hardnekkigheid en overlevingskracht: hij groeit zelfs op arme, stenige gronden en in stadsomgevingen waar andere bomen moeite hebben te overleven. Deze signatuur weerspiegelt zijn robuuste, zuiverende werking in de kruidengeneeskunde.

Belangrijke toepassingen

Antimicrobieel

remt de groei van bacteriën, parasieten en schimmels.

Anti-parasitair

gebruikt bij malaria en parasitaire infecties.

Anti-diarree

traditioneel toegepast bij acute diarree en dysenterie.

Herkomst en vindplaats

Ailanthus altissima is inheems in China en andere delen van Oost-Azië. De soort werd in de 18e eeuw naar Europa en Noord-Amerika gebracht als sierboom, maar verwilderde al snel. Tegenwoordig is de hemelboom wereldwijd verspreid en geldt hij in veel gebieden als invasieve exoot. Hij groeit snel op verstoorde bodems, in stedelijke gebieden, langs spoorlijnen en braakliggende terreinen.

Zijn oorspronkelijke habitat zijn berghellingen, bosranden en rivierdalen in China, waar de boom deel uitmaakt van lokale ecosystemen. Hier werd hij al eeuwenlang gebruikt in de traditionele geneeskunde. In de bergen van Noord-China vormt hij gemengde bossen met andere hardhoutsoorten, terwijl hij in de dalen vaak langs oevers en wegen groeit.

De boom is opmerkelijk tolerant voor arme gronden, droogte, luchtvervuiling en stedelijke omstandigheden. Dit verklaart waarom hij in veel steden, waaronder Parijs, New York en Rome, als straat- en parkboom werd aangeplant. Zijn snelle groei en vermogen om wortelopslag en worteluitlopers te vormen maken hem echter invasief, waardoor hij in tal van Europese landen inmiddels actief bestreden wordt.

Ondanks zijn reputatie als plaagsoort blijft de hemelboom in zijn oorspronkelijke habitat een waardevolle soort met ecologische en medicinale betekenis.

In de traditionele Chinese geneeskunde staat de hemelboom bekend als chouchun (臭椿). De schors en wortelbast werden al eeuwenlang gebruikt tegen diarree, dysenterie, bloed in de ontlasting en worminfecties. Ook werd het kruid ingezet bij malaria en andere parasitaire ziekten. De bittere bastthee stond bekend als een krachtig zuiveringsmiddel dat zowel het maag-darmstelsel als het bloed reinigde.

Vanaf de 18e eeuw verspreidde de hemelboom zich naar Europa, waar hij aanvankelijk werd gewaardeerd als sierboom in botanische tuinen. In de 19e eeuw werd hij populair in steden als Parijs, Londen en New York, vanwege zijn snelle groei en weerstand tegen vervuiling. Tegelijkertijd ontdekten Europese artsen de medicinale toepassingen die al in China bekend waren, vooral bij dysenterie en infecties. Apothekers namen de schors en wortelbast op in hun materia medica als anti-diarreemiddel.

In de homeopathie werd Ailanthus geïntroduceerd in de 19e eeuw en toegepast bij infectieziekten die gepaard gaan met hoge koorts, uitslag en ernstige diarree, zoals tyfus en roodvonk. In volksgeneeskundige tradities van Oost-Azië bleef de boom een veelzijdig middel, onder meer tegen worminfecties, malaria en bloederige diarree.

In de moderne tijd is de medische toepassing van de hemelboom in Europa grotendeels verdrongen door veiligere en beter onderzochte middelen. Toch wordt hij in de traditionele Chinese geneeskunde nog altijd gebruikt, vooral bij darmproblemen en parasitaire infecties. Daarmee vormt de hemelboom een schakel tussen oude kruidentradities en hedendaagse farmacologische interesse.

Gebruikte delen: schors, wortelbast, bladeren
Belangrijke inhoudsstoffen:

  • Quassinoïden (ailanthone, ailantinol)
  • Alkaloïden
  • Tanninen (looistoffen)
  • Bitterstoffen
  • Etherische olie

De hemelboom bezit sterke antimicrobiële en antiparasitaire eigenschappen. In de traditionele geneeskunde wordt de bast gebruikt als middel tegen diarree, dysenterie en worminfecties. Quassinoïden zoals ailanthone werken krachtig tegen protozoa en parasieten, wat het gebruik bij malaria verklaart. Daarnaast is er in moderne laboratoriumonderzoeken een remmend effect gevonden op bacteriën zoals Escherichia coli en Staphylococcus aureus, evenals op diverse schimmelsoorten.

De adstringerende werking van de tanninen ondersteunt bij overmatige diarree en bloedingen in de darmen. Deze samentrekkende eigenschappen versterken de darmwand en verminderen vochtverlies, waardoor de symptomen van acute diarree worden verlicht. Ook bij darmontstekingen en chronische infecties kan de ontstekingsremmende werking van de boom verlichting bieden.

Daarnaast zijn er aanwijzingen dat extracten van de hemelboom een regulerend effect hebben op het immuunsysteem, door de productie van ontstekingsbevorderende cytokinen af te remmen. Dit maakt het kruid mogelijk nuttig bij infecties die gepaard gaan met hevige ontstekingsreacties.

In de moderne fytotherapie wordt de hemelboom zelden nog toegepast, mede door zijn invasieve karakter en de beschikbaarheid van alternatieve middelen. Toch blijft hij historisch gezien een belangrijk kruid in de Chinese en westerse kruidengeneeskunde en wordt hij in de TCM nog steeds gewaardeerd als middel tegen diarree, worminfecties en darmontstekingen.

  • Diarree en dysenterie
  • Worminfecties en parasitaire ziekten
  • Malaria (traditioneel gebruik)
  • Darmontstekingen
  • Infectieziekten met diarree en koorts
  • Afkooksel (schors/wortelbast): 3–6 g per dag, verdeeld over 2–3 dosissen
  • Tinctuur: 1–2 ml, 2–3 keer per dag
  • Poeder: 1 g per keer, maximaal 3 keer per dag
  • Met berberis of granaatappel bij parasitaire infecties
  • Met eikenschors of agrimonie bij diarree en dysenterie
  • Met alsem bij malaria (traditioneel gebruik)
  • Met kamille bij darmontstekingen
  • Niet gebruiken tijdens zwangerschap en borstvoeding.
  • Hoge doseringen kunnen misselijkheid, braken en duizeligheid veroorzaken.
  • Alleen gebruiken onder begeleiding van een deskundige.
  • Niet geschikt voor langdurig gebruik.

Farmacologische studies tonen aan dat ailanthone en verwante quassinoïden een sterk antiparasitair effect hebben, onder meer tegen de veroorzakers van malaria en leishmaniasis. In vitro is ook antimicrobiële activiteit vastgesteld tegen verschillende bacteriën en schimmels. Deze brede werking ondersteunt het traditionele gebruik bij infecties van maag en darmen.

Dierstudies bevestigen de anti-diarree werking en de remming van darmontstekingen. Proefmodellen laten zien dat extracten de darmmotiliteit reguleren en vochtverlies beperken, wat de toepassing bij dysenterie onderbouwt. Daarnaast is een verlaging van ontstekingsmarkers zoals TNF-α en IL-6 waargenomen, wat de immuunmodulerende eigenschappen bevestigt.

Verder zijn er aanwijzingen dat extracten van de hemelboom cytotoxische eigenschappen bezitten, met name door de quassinoïden. Dit heeft geleid tot onderzoek naar mogelijke toepassingen in de oncologie, waarbij in laboratoriumstudies remming van tumorgroei werd gezien. Klinische toepassingen zijn echter nog ver verwijderd en vragen om zorgvuldige evaluatie.

Ondanks deze veelbelovende resultaten ontbreekt grootschalig klinisch onderzoek bij mensen. De meeste gegevens zijn afkomstig uit laboratoriumonderzoek en kleine dierstudies. Meer degelijk klinisch bewijs is noodzakelijk om de traditionele toepassingen volledig te kunnen bevestigen en veilige doseringen vast te stellen.

  • Diarree-afkooksel: bast van hemelboom met eikenschors en kamille.
  • Traditioneel anti-parasitair recept: wortelbast van hemelboom gecombineerd met granaatappel en berberis.
  • Homeopathische toepassing: Ailanthus D6 bij infectieziekten met diarree en koorts.
  • Geert Verhelst, Groot Handboek Geneeskrachtige Planten, 12e druk
  • Herbal Reality
  • Willem Jacobs:
    • Lyme Natuurlijk Genezen
    • De Spirituele Dimensie van de Ziekte van Lyme
  • Stephen Harrod Buhner:
    • Healing Lyme
    • Herbal Antibiotics
  • Klinische studies en traditionele fytotherapeutische monografieën
  • IVG-info.nl – Voedingssupplementen
  •  

Zoek je een kruid?

In ons kruidenoverzicht vind je alle planten die we hebben beschreven – van bekende klassiekers tot vergeten bladgroen. Handig gesorteerd en makkelijk te doorzoeken. Je leest er alles over hun geneeskracht, botanische eigenschappen en traditionele toepassingen, tot aan gebruik en dosering.

Disclaimer

Kruidenhelen is een informatief platform dat zich richt op het delen van kennis over de werking en toepassing van geneeskrachtige kruiden en natuurlijke middelen. Wij zijn geen artsenpraktijk en bieden geen persoonlijke diagnoses of behandelingen aan.

De informatie op deze website is bedoeld als inspiratie en ondersteuning bij het gebruik van kruiden, en vormt geen vervanging voor medisch advies of professionele zorg. Bij gezondheidsklachten raden we aan altijd contact op te nemen met een arts of gekwalificeerde therapeut.

Wij baseren ons op literatuur, traditionele kennis, praktijkervaring en gesprekken met deskundigen. Toch kunnen wij geen garanties geven over het effect van kruiden bij individueel gebruik. Het toepassen van informatie van deze website gebeurt op eigen verantwoordelijkheid.