Karmozijnbes

Karmozijnbes

Kruidenhelen plant foto groot Karmozijnbes
Andere benamingen: pokeweed, pokebes, inkberry, scoke

Botanie en signatuur

Latijnse naam: Phytolacca americana

Karmozijnbes is een kruidachtige vaste plant die tot 2 à 3 meter hoog kan worden. Ze behoort tot de familie van de Phytolaccaceae. De plant heeft grote, eivormige bladeren en bloeit met lange, witte tot roze bloemtrossen. De bessen verkleuren tijdens de rijping van groen naar glanzend diep paarszwart. De karmozijnrode kleurstof van de bessen werd historisch gebruikt als inkt en kleurstof en wordt in de signatuurleer verbonden met bloed en lymfe. De sterke, contrasterende kleuren duiden op de kracht en toxiciteit van de plant, die zowel zuiverend als gevaarlijk kan zijn.

Belangrijke toepassingen

Lymfestimulerend

bevordert de doorstroming en afvoer in het lymfestelsel.

Antivirale werking

in onderzoek aangetoond tegen bepaalde virussen.

Sterk purgerend

in hoge doseringen laxerend en braken opwekkend.

Herkomst en vindplaats

Phytolacca americana is inheems in Noord-Amerika, waar de plant van nature voorkomt in bossen, open velden en langs wegen. Vooral in de oostelijke en zuidelijke staten van de VS was ze eeuwenlang een vertrouwd element in het landschap. De plant kan zich goed aanpassen en groeit zowel op vochtige als drogere bodems, mits er voldoende zonlicht aanwezig is. Ze gedijt vaak op verstoorde grond, zoals langs hekken, spoorwegen, braakliggende velden en landbouwpercelen.

Vanaf de 17e eeuw werd karmozijnbes naar Europa gebracht, aanvankelijk als sierplant en kleurstofleverancier. Ze verspreidde zich snel en wist zich te vestigen in het wild. Tegenwoordig is karmozijnbes verwilderd in grote delen van Zuid- en Midden-Europa, en wordt ze beschouwd als een invasieve soort in landen zoals Frankrijk, Italië en Spanje. Ook in Nederland en België wordt ze lokaal in tuinen en parken aangetroffen, waar ze door vogels, die de bessen eten en de zaden verspreiden, gemakkelijk verwildert.

De plant geeft de voorkeur aan zonnige tot halfschaduwrijke standplaatsen met rijke, vochtige bodems, maar kan dankzij haar robuuste karakter ook op arme gronden groeien. Hierdoor heeft karmozijnbes zich ontwikkeld tot een kosmopolitische soort die buiten haar oorspronkelijke verspreidingsgebied vaak als ongewenste exoot wordt gezien.

Inheemse Amerikaanse volken kenden karmozijnbes al lang voor de komst van de Europeanen. Ze gebruikten de wortel en bessen in zeer kleine hoeveelheden medicinaal, bijvoorbeeld bij huidinfecties, keelontstekingen en klierzwellingen. Daarnaast werden de bessen ingezet als natuurlijke kleurstof voor manden, stoffen en voedsel – ondanks de giftigheid. Het sap van de rijpe bessen werd ook gebruikt als verf of als ceremoniële markering op het lichaam.

Tijdens de koloniale periode en later in de 18e en 19e eeuw bleef karmozijnbes een bekend volksgeneesmiddel in Noord-Amerika. Vooral bij ontstekingen van de amandelen, keel en borstklieren werd een aftreksel of tinctuur van de wortel gebruikt. In de volksgeneeskunde werd het beschouwd als een krachtig lymfatisch reinigingsmiddel en soms toegepast bij reumatische aandoeningen.

Tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog schreven soldaten thuisbrieven met inkt gemaakt van het sap van de bessen. Deze diep karmozijnrode kleur gaf de plant haar naam en maakte haar tot een praktisch hulpmiddel in een tijd van schaarste.

In de 19e eeuw vond karmozijnbes ook zijn weg naar de homeopathie, waar Phytolacca werd ingezet bij keelpijn, borstontstekingen en lymfatische aandoeningen. In Europa werd de plant aanvankelijk gekweekt als sierplant en kleurstofleverancier, maar later ook medicinaal toegepast, zij het altijd onder grote voorzichtigheid vanwege de toxiciteit.

In de moderne tijd wordt karmozijnbes nog zelden toegepast in de reguliere fytotherapie vanwege de giftigheid. Wel blijft ze een studieobject in farmacologisch onderzoek, vooral vanwege de antivirale lectinen die uit de plant zijn geïsoleerd.

Gebruikte delen: wortel (zeer beperkt medicinaal gebruik), bessen (voor kleurstof, niet medicinaal aanbevolen)
Belangrijke inhoudsstoffen:

  • Triterpensaponinen (phytolaccosiden)
  • Alkaloïden
  • Lectinen (Phytolacca antiviral proteins, PAPs)
  • Anthocyanen (kleurstoffen in de bessen)

Karmozijnbes heeft een uitgesproken werking op het lymfestelsel en werd in de traditionele geneeskunde beschouwd als een krachtig reinigend middel. De wortel werd, in zeer kleine doseringen, toegepast bij gezwollen lymfeklieren, amandelontstekingen en mastitis (borstontsteking). Door de stimulerende werking op de lymfestroom dacht men dat toxines sneller uit het lichaam konden worden verwijderd.

Uitwendig gebruikt, bijvoorbeeld in de vorm van kompressen of zalven, werd karmozijnbes ingezet bij reumatische pijnen, artritis en huidontstekingen. De saponinen en alkaloïden in de plant hebben een ontstekingsremmende en pijnstillende werking, maar kunnen bij verkeerd gebruik juist ernstige irritatie veroorzaken.

Daarnaast bezit karmozijnbes antivirale en immunomodulerende eigenschappen. De lectinen die uit de plant zijn geïsoleerd, bekend als Phytolacca antiviral proteins (PAPs), hebben in laboratoriumonderzoek laten zien dat zij de replicatie van bepaalde virussen kunnen remmen. Dit sluit aan bij de traditionele toepassing bij infecties en ontstekingen, hoewel dit gebruik in de moderne praktijk nauwelijks wordt toegepast vanwege het risico op toxiciteit.

De plant heeft ook een sterk purgerend effect: in hogere doseringen veroorzaakt ze misselijkheid, braken en diarree. Dit verklaart waarom ze in de volksgeneeskunde soms werd gebruikt als drastisch reinigingsmiddel, maar ook waarom ze tegenwoordig inwendig gebruik vrijwel geheel verlaten is.

Samengevat is karmozijnbes een krachtig, maar gevaarlijk kruid dat uitwendig verlichting kan bieden bij ontstekingen en lymfatische zwellingen, terwijl de antivirale en immunomodulerende eigenschappen farmacologisch interessant blijven. Inwendig gebruik blijft echter uiterst risicovol en wordt afgeraden buiten een strikt gecontroleerde context.

  • Lymfeklierzwellingen (uitwendig)
  • Keel- en amandelontstekingen (homeopathisch gebruik)
  • Reumatische pijnen en gewrichtsontstekingen (uitwendig)
  • Mastitis (uitwendig)
  • Uitwendig: kompres of zalf met verdunde extracten bij klier- of huidontstekingen.
  • Homeopathisch: Phytolacca D6 of hoger, toegepast bij keelontsteking en lymfatische klachten.
  • Inwendig gebruik van de wortel of bessen in ruwe vorm wordt sterk afgeraden vanwege toxiciteit.
  • Met echinacea bij klierzwellingen en immuunversterking (alleen uitwendig of homeopathisch).
  • Met smeerwortel of arnica in zalven bij reuma en spierpijnen.
  • Zeer giftig bij verkeerd gebruik. Niet geschikt voor zelfmedicatie.
  • Niet gebruiken tijdens zwangerschap, borstvoeding of bij kinderen.
  • Vergiftiging kan leiden tot ernstige klachten en vereist medische behandeling.
  • Enkel toepassen onder deskundige begeleiding.

Wetenschappelijk onderzoek naar karmozijnbes richt zich vooral op de bioactieve eiwitten, de zogenoemde Phytolacca antiviral proteins (PAPs). Deze lectinen zijn onderzocht in laboratoriumstudies vanwege hun vermogen om de eiwitsynthese in geïnfecteerde cellen te remmen. In vitro-experimenten tonen aan dat PAPs antivirale activiteit vertonen tegen HIV, herpes simplex-virus en bepaalde influenzavirussen. Dit maakt ze interessant als modelstoffen voor de ontwikkeling van antivirale geneesmiddelen.

Daarnaast zijn er dierproeven uitgevoerd die wijzen op immunomodulerende effecten: extracten van karmozijnbes beïnvloeden de activiteit van lymfocyten en macrofagen, wat duidt op een mogelijke versterking of modulatie van de afweer. Er zijn ook aanwijzingen dat saponinen ontstekingsremmend en pijnstillend werken bij artritis-modellen.

Klinisch onderzoek bij mensen is echter zeer beperkt en om veiligheidsredenen nauwelijks uitgevoerd. Het risico op toxiciteit is hoog, waardoor farmacologisch onderzoek zich vooral beperkt tot geïsoleerde inhoudsstoffen in gecontroleerde omstandigheden. De plant zelf wordt niet gebruikt in grootschalige klinische studies, maar blijft van belang in de farmacologische wetenschap vanwege haar unieke antivirale lectinen.

Samenvattend bevestigen de onderzoeken dat karmozijnbes krachtige biologische effecten bezit, maar dat deze in de praktijk vrijwel uitsluitend in laboratorium- of experimentele context worden benut. De plant zelf blijft door haar toxiciteit ongeschikt voor algemeen medicinaal gebruik.

Vanwege de toxiciteit worden er geen recepten aanbevolen met karmozijnbes voor intern gebruik.
Uitwendig kan een verdunde zalf of olie worden gebruikt bij pijnlijke gewrichten of klierzwellingen, maar altijd onder professioneel toezicht.

  • Geert Verhelst, Groot Handboek Geneeskrachtige Planten, 12e druk
  • Herbal Reality
  • Willem Jacobs:
    • Lyme Natuurlijk Genezen
    • De Spirituele Dimensie van de Ziekte van Lyme
  • Stephen Harrod Buhner:
    • Healing Lyme
    • Herbal Antibiotics
  • Klinische studies en traditionele fytotherapeutische monografieën
  • IVG-info.nl – Voedingssupplementen
  •  

Zoek je een kruid?

In ons kruidenoverzicht vind je alle planten die we hebben beschreven – van bekende klassiekers tot vergeten bladgroen. Handig gesorteerd en makkelijk te doorzoeken. Je leest er alles over hun geneeskracht, botanische eigenschappen en traditionele toepassingen, tot aan gebruik en dosering.

Disclaimer

Kruidenhelen is een informatief platform dat zich richt op het delen van kennis over de werking en toepassing van geneeskrachtige kruiden en natuurlijke middelen. Wij zijn geen artsenpraktijk en bieden geen persoonlijke diagnoses of behandelingen aan.

De informatie op deze website is bedoeld als inspiratie en ondersteuning bij het gebruik van kruiden, en vormt geen vervanging voor medisch advies of professionele zorg. Bij gezondheidsklachten raden we aan altijd contact op te nemen met een arts of gekwalificeerde therapeut.

Wij baseren ons op literatuur, traditionele kennis, praktijkervaring en gesprekken met deskundigen. Toch kunnen wij geen garanties geven over het effect van kruiden bij individueel gebruik. Het toepassen van informatie van deze website gebeurt op eigen verantwoordelijkheid.