Longkruid

Andere benamingen: longkruid, gewone longkruid, spotted lungwort, miodunka plamista (Pools), medunitza (Russisch), Lungenkraut (Duits), Pulmonaria, Pulmonariae herba
Botanie en signatuur
Latijnse naam: Pulmonaria officinalis
Longkruid behoort tot de ruwbehaarde plantfamilie Boraginaceae, en is een vaste plant (perennial) die vooral in voorjaarsmaanden bloeit. De bladeren zijn ovaal tot hartvormig, vaak met zilverachtige vlekken. De bloemen zijn trechtervormig, beginnen soms roze en verkleuren naar paars/blauw naarmate ze ouder worden. De beharing op bladeren en stengels geeft een lichte ruwheid; deze trekken aan in teken van bescherming, maar zijn tegelijk onderdeel van de signatuur. In de signatuur zie je dat longkruid een plant is die al vroeg in het voorjaar tevoorschijn komt, wanneer de lucht nog koud en vochtig is. De mucilagineuze bladeren en het vochtvasthoudend vermogen suggereren dat longkruid bedoeld is om te beschermen van en te herstellen bij schade door kou, vocht en ademhalingsstress.
Belangrijke toepassingen
Verzachtend en slijmoplossend (mucilagineus)
helpt bij hoesten en irritatie van de luchtwegen.
Wondhelend
bevordert genezing van beschadigde huid.
Adstringerend
verkleint bloedvaten en weefsels, helpt bij uitwendige toepassingen.
Herkomst en vindplaats
Longkruid (Pulmonaria officinalis) is inheems in gematigde delen van Europa en West-Azië. Van nature groeit de plant in vochtige loofbossen, schaduwrijke bermen en langs beken waar de bodem rijk is aan humus en vocht goed vasthoudt. De voorkeur voor koele, vochtige omgevingen weerspiegelt de werking van de plant op de luchtwegen, die vaak gevoelig zijn voor kou en droge lucht.
In landen als Duitsland, Polen, Tsjechië en de Alpenlanden is longkruid een algemeen voorkomend wild kruid. Vooral in oude loofbossen met essen, eiken en beuken vormt het een onderdeel van de ondergroei. In Nederland en België is de plant zeldzamer, maar hij komt nog lokaal voor op kalkrijke, vochtige hellingen en in duinbossen. In Engeland wordt longkruid soms ook aangeplant in bostuinen vanwege de sierwaarde en vroege bloei.
Kweken gebeurt op kleine schaal, vooral in kruidentuinen en botanische collecties. Longkruid is winterhard en vraagt weinig onderhoud, zolang de bodem maar voldoende humus en schaduw biedt. De plant heeft zich verspreid via tuinen en kloostertuinen sinds de middeleeuwen, toen ze op grotere schaal in gebruik kwam als medicinaal kruid. Hoewel het geen commercieel veel geteeld gewas is, blijft het een geliefd kruid in de natuurgeneeskunde.
Geschiedenis en traditioneel gebruik
Longkruid heeft een eeuwenoude geschiedenis in de Europese volksgeneeskunde, vooral als middel tegen aandoeningen van de luchtwegen. De plant ontleent haar naam aan het Latijnse “pulmo”, wat long betekent. Dit is een typisch voorbeeld van de signatuurleer: men zag in de vlekkerige, longvormige bladeren een aanwijzing dat de plant goed was voor de longen.
In de middeleeuwen werd longkruid vooral gebruikt in kloosters, waar monniken het toepasten bij klachten als hoest, verkoudheid, bronchitis en heesheid. Het kruid werd vaak verwerkt in verzachtende siropen, theeën of kompressen. Ook werd het wel vermengd met honing om de smaak aangenamer te maken en het effect op de keel te versterken.
In de renaissance bleef het gebruik van longkruid voortduren, zowel in de volksgeneeskunde als in de toen opkomende kruidengeneeskundige handboeken. Kruidkundigen prezen longkruid om zijn slijmoplossende en ontstekingsremmende werking en gebruikten het ook bij tuberculose, longemfyseem en chronische bronchitis – aandoeningen die toen vaak voorkwamen en moeilijk te behandelen waren.
Daarnaast werd longkruid uitwendig ingezet bij huidproblemen zoals eczeem, wondjes en insectenbeten. Door het hoge gehalte aan allantoïne en mucilagineuze stoffen had het een verzachtende en helende werking. In sommige regio’s werd het ook beschouwd als een algemeen versterkend middel bij verzwakking na ziekte.
Tot ver in de 19e eeuw bleef longkruid opgenomen in apothekersboeken en werd het verkocht als kruidensupplement of verwerkt in hoestdranken. Tegenwoordig is het vooral nog te vinden in natuurgeneeskundige praktijken, kruidenpreparaten en zelfzorgproducten voor luchtwegen.
Gebruikte delen en belangrijkste inhoudsstoffen
Gebruikte delen: bovengrondse delen, vooral bladeren (en bloemen).
Belangrijke inhoudsstoffen:
- Polyfenolen & flavonoïden (o.a. quercetine) – antioxidatieve werking.
- Tanninen – samentrekkende/adstringerende eigenschappen.
- Saponinen – helpen bij slijmoplossing en verzachting.
- Allantoïne – bevordert wondgenezing.
- Mucilagineuze polysacchariden – verzachtend effect op slijmvliezen.
Mineralen en sporenelementen – de plant bevat diverse micro-elementen, afhankelijk van bodem.
Geneeskrachtige eigenschappen
Longkruid wordt in de fytotherapie vooral gewaardeerd om zijn kalmerende en beschermende werking op de slijmvliezen van de luchtwegen. De combinatie van slijmstoffen (mucilagineuze polysachariden), saponinen en antioxidanten zorgt voor een verzachtend effect bij droge of geïrriteerde hoest, terwijl het tegelijk slijm losmaakt bij vastzittende hoest. Het kruid ondersteunt daardoor zowel bij droge als productieve hoest.
De ontstekingsremmende werking van longkruid blijkt uit studies waarin extracten ontstekingsmarkers zoals COX-2 remmen. Dit maakt het kruid geschikt bij chronische luchtwegaandoeningen zoals bronchitis, astma of slijmvliesontstekingen. Ook bij keelpijn of geïrriteerde slijmvliezen in mond en keel biedt longkruid verlichting.
De flavonoïden en polyfenolen in longkruid geven het kruid een krachtige antioxidantwerking. Deze stoffen helpen cellen beschermen tegen vrije radicalen, ondersteunen weefselherstel en verminderen de belasting op het immuunsysteem – met name bij chronische aandoeningen en herstel na ziekte.
Daarnaast heeft longkruid een milde diuretische werking die de uitscheiding van afvalstoffen ondersteunt, en het kruid bevat allantoïne – een stof bekend om zijn wondhelende eigenschappen. Dit verklaart het uitwendig gebruik bij kleine wonden, huidirritaties en insectenbeten.
Hoewel minder bekend, zijn er ook aanwijzingen dat longkruid neuroprotectieve en krampstillende eigenschappen heeft. Extracten zouden kunnen bijdragen aan ontspanning van glad spierweefsel, wat relevant is bij hoest, maar ook mogelijk bij spijsverteringsklachten. Verdere klinische onderbouwing is hiervoor gewenst.
Indicaties
- Droge of prikkelhoest
- Vastzittend slijm bij bronchitis
- Keelpijn en geïrriteerde keel
- Ontstoken slijmvliezen van de luchtwegen
- Lichte huidirritaties en wondjes (uitwendig gebruik)
- Herstel na infectie of ziekte
- Verzwakt immuunsysteem
- Chronische luchtwegklachten
- Lichte vochtretentie (mild diuretisch)
Preventie bij gevoeligheid voor kou op de borst
Verwerking en dosering
- Infusie (thee): 1 eetlepel gedroogd kruid op 250 ml kokend water, 2–3x per dag
- Tinctuur: 1–2 ml, 2–3x per dag (standaard 1:5 in 40% alcohol)
- Siroop: bereid met honing voor kinderen en gevoelige luchtwegen
- Kompres: aftreksel van bladeren bij huidirritatie of wondjes
- Gorgeldrank: afgekoelde infusie bij keelpijn en slijmvliesontsteking
Koud maceraat: bij droge hoest, om slijmstoffen beter te behouden
Combinatie met andere kruiden
- Met heemstwortel of kaasjeskruid – bij droge hoest en keelpijn
- Met tijm en weegbree – bij vastzittend slijm en bronchitis
- Met vlierbloesem – bij griepachtige klachten en koorts
- Met kamille – bij ontstoken slijmvliezen en verzachting
- Met goudsbloem – voor wondverzorging uitwendig
- Met zoethout – ter ondersteuning van het immuunsysteem
Waarschuwingen en contra-indicaties
- Niet langdurig gebruiken zonder medisch advies (max. enkele weken)
- Niet gebruiken bij zwangerschap of borstvoeding zonder overleg
- Niet geschikt voor mensen met leveraandoeningen (bij hoge dosering)
- Mogelijk mild laxerende of diuretische werking
- Buiten bereik van kinderen houden
- Raadpleeg een arts bij aanhoudende hoest of benauwdheid
Onderzoeken
Wetenschappelijk onderzoek naar Pulmonaria officinalis bevestigt grotendeels de traditionele toepassingen. In een overzichtsstudie gepubliceerd in Applied Sciences (2022) werden meer dan 90 actieve verbindingen in longkruid geïdentificeerd, waaronder flavonoïden, polyfenolen, saponinen, tanninen en mucilagineuze polysachariden. Deze stoffen dragen bij aan ontstekingsremmende, slijmoplossende, antioxidatieve en antimicrobiële werking.
In vitro-onderzoek toont aan dat extracten van longkruid de expressie van het ontstekingsenzym COX-2 kunnen remmen. Dit ondersteunt het gebruik bij luchtweginfecties en chronische ontstekingen. Ook zijn radicalenvangende eigenschappen aangetoond via DPPH- en ABTS-tests, wat wijst op een sterke antioxidantwerking.
Een onderzoek naar de wondhelende eigenschappen van longkruidextract in hydrogelvorm liet versneld weefselherstel zien en verminderde glycosylering van collageen – wat belangrijk is bij wondgenezing en regeneratie van huidweefsel. De aanwezigheid van allantoïne ondersteunt dit effect verder.
Wat betreft antimicrobiële werking zijn extracten actief tegen bacteriën als Staphylococcus aureus en Escherichia coli, al is hier nog meer klinisch bewijs nodig. De mild diuretische werking is vastgesteld in diermodellen, waarbij toename van urineproductie werd geobserveerd.
Tot slot zijn er aanwijzingen uit preklinisch onderzoek dat longkruid neuroprotectieve en anticonvulsieve eigenschappen kan bezitten, maar deze bevindingen zijn nog grotendeels beperkt tot laboratorium- en dierstudies. Meer klinisch onderzoek bij mensen is wenselijk voor bredere therapeutische toepassing.
Recepten
- Verzachtende hoestthee: longkruid, heemst, tijm en zoethout – 1 theelepel per kruid op 1 kop kokend water
- Gorgeldrank: afgekoelde infusie van longkruid en salie bij keelpijn
- Siroop: thee van longkruid inkoken met honing tot siroopdikte, 3x daags een theelepel
- Wondkompres: sterk aftreksel van longkruid op een doek, aanbrengen bij huidproblemen
- Dampbad: infusie van longkruid en kamille inhaleren bij verstopte luchtwegen
Gebruikte bronnen
- Geert Verhelst, Groot Handboek Geneeskrachtige Planten, 12e druk
- Herbal Reality
- Willem Jacobs:
- Lyme Natuurlijk Genezen
- De Spirituele Dimensie van de Ziekte van Lyme
- Stephen Harrod Buhner:
- Healing Lyme
- Herbal Antibiotics
- Klinische studies en traditionele fytotherapeutische monografieën
- IVG-info.nl – Voedingssupplementen
Zoek je een kruid?
In ons kruidenoverzicht vind je alle planten die we hebben beschreven – van bekende klassiekers tot vergeten bladgroen. Handig gesorteerd en makkelijk te doorzoeken. Je leest er alles over hun geneeskracht, botanische eigenschappen en traditionele toepassingen, tot aan gebruik en dosering.
Disclaimer
Kruidenhelen is een informatief platform dat zich richt op het delen van kennis over de werking en toepassing van geneeskrachtige kruiden en natuurlijke middelen. Wij zijn geen artsenpraktijk en bieden geen persoonlijke diagnoses of behandelingen aan.
De informatie op deze website is bedoeld als inspiratie en ondersteuning bij het gebruik van kruiden, en vormt geen vervanging voor medisch advies of professionele zorg. Bij gezondheidsklachten raden we aan altijd contact op te nemen met een arts of gekwalificeerde therapeut.
Wij baseren ons op literatuur, traditionele kennis, praktijkervaring en gesprekken met deskundigen. Toch kunnen wij geen garanties geven over het effect van kruiden bij individueel gebruik. Het toepassen van informatie van deze website gebeurt op eigen verantwoordelijkheid.