Sint Janskruid
Overige benamingen: Johannesolie, duivelskruid, St. John’s wort
Botanie en signatuur
Latijnse benaming: Hypericum perforatum
Sint-Janskruid behoort tot de hertshooifamilie (Hypericaceae) en is een vaste plant die 30 tot 90 cm hoog wordt. De gele bloemen bloeien van juni tot augustus en bevatten kleine zwarte puntjes: olieklieren gevuld met hypericine. Wanneer men de bladeren tegen het licht houdt, lijken ze doorboord met kleine gaatjes – vandaar de naam perforatum. De signatuur wordt vaak geassocieerd met licht en zonnekracht. De bloei rond midzomer, de felgele kleur en het gebruik tegen somberheid en neerslachtigheid onderstrepen dit symbolische verband met het licht verdrijven van de duisternis.
Belangrijke toepassingen
Antidepressief
ondersteunt bij lichte tot matige depressies.
Zenuwversterkend
kalmeert en versterkt het zenuwstelsel.
Ontstekingsremmend
verzacht in- en uitwendige ontstekingen.
Herkomst en vindplaats
Sint-Janskruid is inheems in Europa, West-Azië en Noord-Afrika en groeit vooral op zonnige plekken: bermen, weiden, bosranden en braakliggende gronden. Het gedijt goed op droge tot matig vochtige bodems en houdt van kalkrijke grond. Van nature verschijnt de plant vaak op plaatsen waar de bodem verstoord is, zoals akkers, weidegronden en langs paden. Dit maakt haar tot een typische pioniersplant die snel nieuwe gebieden kan koloniseren.
Door de eeuwen heen heeft Sint-Janskruid zich verspreid naar Noord- en Zuid-Amerika, Australië en Nieuw-Zeeland, waar ze vaak als wilde plant wordt aangetroffen. In sommige regio’s geldt ze zelfs als invasieve soort, omdat ze zich gemakkelijk aanpast en uitzaait. Deze wereldwijde verspreiding onderstreept de robuustheid en veerkracht van de plant.
De populariteit van Sint-Janskruid als geneeskruid leidde tot wijdverbreide teelt, zowel in Europa als daarbuiten. In Duitsland, Oostenrijk en Oost-Europa zijn tegenwoordig belangrijke productiegebieden, waar de plant wordt verbouwd voor farmaceutische extracten en kruidentincturen. Ook in Noord-Amerika wordt ze steeds vaker gekweekt voor de natuurlijke gezondheidsmarkt. Naast commerciële teelt groeit ze nog altijd overvloedig in het wild, waardoor ze gemakkelijk toegankelijk is gebleven voor traditioneel gebruik.
Geschiedenis en traditioneel gebruik
De naam verwijst naar Johannes de Doper: de plant bloeit rond zijn naamdag op 24 juni. Sint-Janskruid werd al in de Oudheid beschreven door Hippocrates en Dioscorides, die het aanprezen bij wondbehandeling, spijsverteringsklachten en zenuwziekten. Ook de Romeinen gebruikten het kruid bij verwondingen en melancholie.
In de middeleeuwen kreeg de plant een bijna magische status: men hing bossen Sint-Janskruid in huis om kwade geesten te verdrijven en droeg het als amulet tegen ongeluk. Het kruid werd vaak rond midzomer geplukt en in vuur of water geworpen als beschermingsritueel. Hildegard von Bingen schreef over de verwarmende en verlichtende kracht van het kruid, dat volgens haar het hart kon versterken en verdriet kon verlichten.
In de volksgeneeskunde van Europa werd Sint-Janskruid ingezet bij zenuwpijn, melancholie, slapeloosheid en reumatische klachten. Uitwendig werd Sint-Janskruidolie gebruikt bij wonden, brandwonden, spierpijn en zenuwpijn. In de renaissance werd het bekend als een ‘zenuwtonicum’ en toegepast bij hysterie en melancholie. Ook artsen als Paracelsus beschouwden het als een belangrijk middel tegen innerlijke duisternis en verdriet.
Vanaf de 19e eeuw begon men de werking bij depressieve klachten beter te begrijpen, en in de 20e eeuw ontwikkelde Sint-Janskruid zich tot een van de meest onderzochte kruiden in Europa. In Duitsland en andere landen wordt het nog altijd veel voorgeschreven bij lichte tot matige depressies en seizoensgebonden neerslachtigheid. Ook in de moderne natuurgeneeskunde behoudt het een belangrijke plaats, zowel inwendig bij stemmingsklachten als uitwendig bij wonden en spierpijn.
Gebruikte delen en belangrijkste inhoudsstoffen
Gebruikte delen: bloeiende bovengrondse delen
Belangrijke inhoudsstoffen:
- Hypericine: antidepressief, antiviraal.
- Hyperforine: antidepressief, ontstekingsremmend.
- Flavonoïden (rutin, quercetine): antioxidatief.
- Tanninen: adstringerend.
- Essentiële olie: kalmerend.
Geneeskrachtige eigenschappen
Sint-Janskruid staat vooral bekend om zijn werking bij depressieve klachten. Hypericine en hyperforine beïnvloeden de neurotransmitters serotonine, dopamine en noradrenaline, waardoor stemming en emotioneel evenwicht verbeteren. Het kruid wordt vaak ingezet bij lichte tot matige depressie, seizoensgebonden neerslachtigheid en spanningsklachten. Ook kan het bijdragen aan meer energie en motivatie bij mensen die last hebben van lusteloosheid.
Daarnaast heeft Sint-Janskruid een zenuwversterkende werking en kan het bijdragen aan betere slaap en minder angst. Dit maakt het waardevol bij stress, prikkelbaarheid, nervositeit en innerlijke onrust. Het kruid wordt soms ook toegepast bij psychosomatische klachten waarbij spanning zich vertaalt naar lichamelijke symptomen.
Uitwendig toegepast in de vorm van olie of zalf, werkt het wondhelend en pijnstillend. Het wordt gebruikt bij brandwonden, schaafwonden, spierpijn en zenuwpijn (zoals ischias en neuralgie). De ontstekingsremmende werking ondersteunt herstel bij huid- en spierproblemen. Traditioneel werd Johannesolie ook ingezet bij kneuzingen, reumatische pijnen en littekenverzorging.
Er zijn aanwijzingen voor antivirale activiteit, met name tegen herpesvirussen en influenza, al is dit effect in de praktijk nog onvoldoende onderbouwd. Daarnaast wordt onderzocht of Sint-Janskruid een rol kan spelen bij regulatie van de stress-as (HPA-as), wat mede haar kalmerende en stemmingsverbeterende eigenschappen verklaart.
Samengevat is Sint-Janskruid een veelzijdig kruid dat zowel inwendig als uitwendig kan worden ingezet. Het combineert een antidepressieve en zenuwversterkende werking met antivirale, ontstekingsremmende en wondhelende eigenschappen, waardoor het in de kruidengeneeskunde een brede toepassingswaarde heeft.
Indicaties
- Lichte tot matige depressies en neerslachtigheid
- Stress, angst en slaapproblemen
- Zenuwpijn en spierpijn
- Wonden en brandwonden (uitwendig)
- Herpesinfecties (aanvullend)
Verwerking en dosering
- Infusie/thee: 1–2 theelepels gedroogde bessen per kop water, 1–2 keer per dag.
- Tinctuur: 2–4 ml, 2–3 keer per dag.
- Poeder/extract: vaak gestandaardiseerd op lignanen.
- Capsules/tabletten: als supplement bij stress of leverondersteuning.
Combinatie met andere kruiden
- Met valeriaan en passiebloem bij slapeloosheid.
- Met citroenmelisse bij angst en nervositeit.
- Met kamille bij stressklachten.
- Met arnica uitwendig bij spierpijn.
Waarschuwingen en contra-indicaties
- Kan de werking beïnvloeden van veel medicijnen (o.a. antidepressiva, bloedverdunners, anticonceptiepil).
- Niet gebruiken bij ernstige depressie zonder medische begeleiding.
- Overgevoeligheid voor zonlicht mogelijk bij hoge doseringen.
- Voorzichtigheid tijdens zwangerschap en borstvoeding.
Onderzoeken
Sint-Janskruid is een van de best onderzochte kruiden in de westerse fytotherapie. Talrijke klinische studies hebben aangetoond dat extracten van het kruid effectief zijn bij lichte tot matige depressies, met vergelijkbare resultaten als synthetische antidepressiva maar vaak met minder bijwerkingen. De werkzame stoffen hypericine en hyperforine beïnvloeden de heropname van neurotransmitters en moduleren stresshormonen, waardoor stemming en emotioneel evenwicht verbeteren.
Meta-analyses bevestigen de werkzaamheid en veiligheid bij kortdurend gebruik, hoewel interacties met medicijnen een belangrijke beperking vormen. In Duitsland wordt Sint-Janskruid veelvuldig voorgeschreven door artsen als eerstekeusmiddel bij lichte depressies. Onderzoek wijst verder op een gunstig effect bij angststoornissen, slaapproblemen en psychosomatische klachten, waarbij spanning zich vertaalt naar lichamelijke symptomen.
Daarnaast is er groeiende interesse in de antivirale eigenschappen van hypericine. In vitro-studies tonen activiteit tegen herpesvirussen, hepatitis C-virus en zelfs HIV, al is de klinische toepasbaarheid hiervan nog niet bevestigd. De resultaten geven wel aanleiding tot verder onderzoek naar mogelijke antivirale toepassingen.
Ook het uitwendig gebruik van Sint-Janskruidolie wordt door onderzoek ondersteund. Klinische en laboratoriumstudies laten zien dat de olie wondheling kan versnellen, pijn kan verminderen en ontstekingen kan kalmeren. Dit bevestigt het traditionele gebruik bij brandwonden, kneuzingen en spierpijn.
Toekomstig onderzoek richt zich op het verduidelijken van de rol van hyperforine, de optimale dosering en de lange termijn veiligheid bij chronisch gebruik. Ook wordt gekeken naar de precieze werking op de HPA-as (stress-as) en de mogelijkheden om de antivirale eigenschappen klinisch te benutten.
Recepten
- Kalmerende thee: Sint-Janskruid gecombineerd met citroenmelisse en kamille.
- Johannesolie: maceraat van bloeiende toppen in olijfolie, toegepast bij spierpijn en wonden.
- Avondthee: Sint-Janskruid met valeriaan en passiebloem voor betere slaap.
Gebruikte bronnen
- Geert Verhelst, Groot Handboek Geneeskrachtige Planten, 12e druk
- Herbal Reality
- Willem Jacobs:
- Lyme Natuurlijk Genezen
- De Spirituele Dimensie van de Ziekte van Lyme
- Stephen Harrod Buhner:
- Healing Lyme
- Herbal Antibiotics
- Klinische studies en traditionele fytotherapeutische monografieën
- IVG-info.nl – Voedingssupplementen
Zoek je een kruid?
In ons kruidenoverzicht vind je alle planten die we hebben beschreven – van bekende klassiekers tot vergeten bladgroen. Handig gesorteerd en makkelijk te doorzoeken. Je leest er alles over hun geneeskracht, botanische eigenschappen en traditionele toepassingen, tot aan gebruik en dosering.
Disclaimer
Kruidenhelen is een informatief platform dat zich richt op het delen van kennis over de werking en toepassing van geneeskrachtige kruiden en natuurlijke middelen. Wij zijn geen artsenpraktijk en bieden geen persoonlijke diagnoses of behandelingen aan.
De informatie op deze website is bedoeld als inspiratie en ondersteuning bij het gebruik van kruiden, en vormt geen vervanging voor medisch advies of professionele zorg. Bij gezondheidsklachten raden we aan altijd contact op te nemen met een arts of gekwalificeerde therapeut.
Wij baseren ons op literatuur, traditionele kennis, praktijkervaring en gesprekken met deskundigen. Toch kunnen wij geen garanties geven over het effect van kruiden bij individueel gebruik. Het toepassen van informatie van deze website gebeurt op eigen verantwoordelijkheid.