Citroenmelisse

Citroenmelisse

Kruidenhelen plant foto groot Citroenmelisse
Andere benamingen: melissa, lemon balm, bijenblad

Botanie en signatuur

Latijnse naam: Melissa officinalis

Citroenmelisse is een vaste plant uit de lipbloemenfamilie (Lamiaceae) die 30 tot 90 cm hoog wordt. De plant heeft hartvormige, gekartelde bladeren die bij kneuzing een frisse citroengeur verspreiden. De kleine witte tot lichtgele bloemen verschijnen in de zomer en trekken bijen en andere insecten aan – vandaar de naam Melissa, wat Grieks is voor ‘honingbij’. Volgens de signatuurleer wijst de zachte citroengeur en het frisse groene blad op een verzachtende, kalmerende werking die spanning oplost en het hart verlicht.

Belangrijke toepassingen

Kalmerend

werkt rustgevend op het zenuwstelsel en helpt bij stress en slapeloosheid.

Spijsverteringsbevorderend

verlicht krampen, winderigheid en een opgeblazen gevoel.

Ontstekingsremmend

ondersteunt bij maag- en darmontstekingen.

Herkomst en vindplaats

Citroenmelisse is inheems in Zuid-Europa en West-Azië en werd al vroeg door mensen verspreid naar andere regio’s vanwege haar geneeskrachtige en culinaire waarde. Tegenwoordig wordt ze overal in gematigde streken gekweekt, zowel in tuinen als op grotere schaal voor de farmaceutische en voedingsindustrie. In het wild komt de plant vooral voor langs bosranden, op ruige terreinen, in wijngaarden en op zonnige hellingen.

Ze groeit het liefst op zonnige tot halfschaduwrijke plaatsen, op humusrijke en goed doorlatende grond die voldoende vocht vasthoudt. Citroenmelisse verdraagt geen extreme droogte maar profiteert juist van een gelijkmatig vochtige bodem. In mediterrane landen zoals Griekenland, Italië en Spanje komt de plant al eeuwenlang voor, terwijl ze verder noordelijk vooral in kloostertuinen en kruidentuinen werd aangeplant. Vanuit daar heeft ze zich genaturaliseerd en komt ze nu ook verwilderd voor in veel Europese landen.

Door haar aromatische geur en overvloedige nectarproductie is citroenmelisse een belangrijke bijenplant. Ze speelt een rol in de biodiversiteit van tuinen en kleinschalige landbouwsystemen en wordt gewaardeerd als vriendelijke plant die zowel mens als dier ondersteunt.

Citroenmelisse kent een lange geschiedenis in de geneeskunde en volkscultuur. Al in de oudheid werd de plant geprezen door Griekse en Romeinse artsen vanwege de kalmerende en hartversterkende eigenschappen. Dioscorides beschreef melisse als middel tegen hartkloppingen en melancholie, en de Arabische arts Avicenna noemde haar een kruid dat het hart verkwikt en de geest verheft. Paracelsus bestempelde citroenmelisse als een ‘levenselixir’ dat de levensvreugde kon herstellen en harmonie in het lichaam bracht.

In kloostertuinen van de middeleeuwen werd de plant veelvuldig gekweekt en verwerkt in kalmerende extracten en elixers. Een bekend voorbeeld hiervan is het ‘Karmelietselixer’ of ‘Eau de mélisse des Carmes’, een destillaat van citroenmelisse en andere kruiden dat eeuwenlang werd gebruikt tegen zenuwachtigheid, hartkloppingen en maagklachten. In de volksgeneeskunde werd citroenmelisse toegepast bij slapeloosheid, zenuwpijnen, maag-darmkrampen, verkoudheden en bij koortslippen.

Naast medicinale toepassingen kende citroenmelisse ook een symbolische en rituele waarde. Door haar naam – afgeleid van ‘honingbij’ – werd ze in veel culturen in verband gebracht met bijen en honingproductie, en gold ze als plant die geluk en overvloed bracht. Bijenhouders plantten melisse rondom bijenkorven om zwermen aan te trekken en de bijen rustig te houden.

In de keuken vond melisse eveneens toepassing: de frisse citroensmaak maakte haar geliefd in salades, soepen, dranken en likeuren. Tot op de dag van vandaag wordt ze verwerkt in kruidenthee, siropen en kruidenlikeuren. Daarmee heeft citroenmelisse een rijke geschiedenis als kruid dat zowel lichaam als geest kalmeert, voedt en inspireert.

Gebruikte delen: bladeren en bovengrondse delen
Belangrijke inhoudsstoffen:

  • Etherische olie (citral, citronellal, geranial, linalool)
  • Flavonoïden
  • Fenolzuren (rosmarinic acid)
  • Triterpenen
  • Bitterstoffen
  •  

Citroenmelisse staat bekend om haar kalmerende invloed op het zenuwstelsel. Thee of extract van het kruid helpt bij stress, nervositeit, angst en slapeloosheid. Ze heeft ook een milde antidepressieve werking en kan de stemming verbeteren. Bij kinderen wordt de plant soms ingezet bij rusteloosheid of slaapproblemen. Klinische observaties suggereren dat melisse bij regelmatige inname ook de slaapkwaliteit kan verbeteren en nachtelijk wakker worden vermindert.

Daarnaast is citroenmelisse spijsverteringsbevorderend: ze ontspant gladde spieren in het maag-darmkanaal en helpt bij krampen, winderigheid en een opgeblazen gevoel. Bij functionele maag-darmklachten zoals prikkelbare darm kan het kruid verlichting bieden. De bittere bestanddelen en etherische oliën bevorderen bovendien de productie van spijsverteringssappen, waardoor de opname van voedingsstoffen wordt ondersteund.

Uitwendig en in extractvorm is citroenmelisse effectief tegen herpes simplex (koortslip). Zalf of crème met melisse-extract versnelt de genezing en vermindert pijn en jeuk. In sommige onderzoeken bleek ook dat vroegtijdig gebruik van melissezalf een nieuwe uitbraak van koortslip kan afremmen of zelfs voorkomen.

Verder zijn er aanwijzingen dat citroenmelisse een regulerend effect kan hebben op de schildklierfunctie, met name bij lichte vormen van hyperthyreoïdie. Dit effect wordt toegeschreven aan de remming van TSH-receptoractiviteit en de invloed op de schildklierhormoonhuishouding. Hoewel dit gebruik tegenwoordig minder frequent is, laat het de veelzijdigheid van de plant zien.

Tenslotte wordt citroenmelisse soms gebruikt in combinatie met andere rustgevende kruiden in mengsels tegen nerveuze hartkloppingen, stressgerelateerde hoofdpijn en milde vormen van depressieve klachten. Haar zachte werking maakt haar tot een kruid dat breed inzetbaar is bij zowel fysieke als psychische spanningen.

  • Stress, nervositeit en angst
  • Slapeloosheid en rusteloosheid
  • Maag- en darmkrampen, winderigheid
  • Prikkelbare darm
  • Koortslip (herpes simplex)
  • Hartkloppingen en nerveuze spanningen
  • Thee: 1,5–4,5 g gedroogd blad per kop, 2–3 keer per dag
  • Tinctuur: 2–4 ml, 2–3 keer per dag
  • Vers sap: 5–10 ml per dag
  • Crème/zalf: uitwendig bij koortslip, meerdere keren per dag
  • Met valeriaan en hop bij slapeloosheid
  • Met kamille en venkel bij maag-darmkrampen
  • Met lavendel bij stress en angst
  • Over het algemeen veilig bij normaal gebruik.
  • Niet aanbevolen bij ernstige hypothyreoïdie.
  • Voorzichtigheid bij gelijktijdig gebruik van kalmerende medicatie.
  • Niet langdurig in hoge doseringen gebruiken zonder deskundig advies.

Onderzoek bevestigt dat citroenmelisse kalmerend werkt door interactie met GABA-receptoren in het zenuwstelsel. Klinische studies tonen een vermindering van angst, nervositeit en slapeloosheid bij gebruik van melisse-extract of thee. Bij kinderen en adolescenten zijn er aanwijzingen dat melisse in combinatie met andere kruiden (zoals valeriaan) de slaapkwaliteit kan verbeteren en rusteloosheid kan verminderen.

Ook zijn er onderzoeken die een verbetering van cognitieve functies laten zien. In klinische proeven bij gezonde volwassenen en ouderen werd een verbetering van geheugen, concentratie en alertheid waargenomen na inname van melisse-extract. Dit wijst op een dubbele werking: zowel rustgevend als cognitief ondersteunend.

Uitwendig toegepast bij herpes simplex blijkt citroenmelisse-extract de genezing te versnellen, pijn en jeuk te verminderen en de kans op recidieven te beperken. Dit effect wordt toegeschreven aan de antivirale werking van fenolzuren, vooral rozemarijnzuur. Sommige onderzoeken suggereren zelfs dat vroegtijdige toepassing van melissezalf een uitbraak kan voorkomen.

Daarnaast zijn er aanwijzingen dat citroenmelisse een milde schildklierremmende werking heeft. Studies tonen dat melisse bepaalde receptoren kan beïnvloeden die betrokken zijn bij de aanmaak van schildklierhormonen. Dit gebruik vraagt echter deskundige begeleiding en wordt alleen in specifieke gevallen toegepast.

Verder onderzoek richt zich op de rol van melisse bij spijsverteringsklachten, waarbij extracten spasmen van de gladde spieren in het maag-darmkanaal verlichten. Er zijn ook voorlopige studies die wijzen op een mogelijke rol bij angststoornissen en lichte depressieve klachten.

Hoewel de resultaten veelbelovend zijn, is aanvullend grootschalig en goed gecontroleerd onderzoek nodig om optimale doseringen, werkingsmechanismen en veiligheid op lange termijn vast te stellen.

  • Kalmerende avondthee: 2 g citroenmelisse, 1 g valeriaanwortel, 1 g lavendel. 10 min trekken.
  • Maagvriendelijke infusie: 2 g citroenmelisse, 1 g kamille, 1 g venkel. 10 min trekken.
  • Koortslipzalf: crème met 1% gestandaardiseerd melisse-extract, meerdere keren per dag aanbrengen.
  • Verfrissende melisse-limonade: een handvol verse citroenmelissebladeren laten trekken in koud water met citroen en honing, ideaal bij zomerse hitte en stress.
  • Melissehoning (traditioneel): verse bladeren enkele weken laten trekken in honing; helpt bij hoest en keelpijn en geeft een kalmerend effect.
  • Badinfusie: een liter sterke melissethee toevoegen aan een warm bad bij spanning en slapeloosheid.
  • Geert Verhelst, Groot Handboek Geneeskrachtige Planten, 12e druk
  • Herbal Reality
  • Willem Jacobs:
    • Lyme Natuurlijk Genezen
    • De Spirituele Dimensie van de Ziekte van Lyme
  • Stephen Harrod Buhner:
    • Healing Lyme
    • Herbal Antibiotics
  • Klinische studies en traditionele fytotherapeutische monografieën
  • IVG-info.nl – Voedingssupplementen
  •  

Zoek je een kruid?

In ons kruidenoverzicht vind je alle planten die we hebben beschreven – van bekende klassiekers tot vergeten bladgroen. Handig gesorteerd en makkelijk te doorzoeken. Je leest er alles over hun geneeskracht, botanische eigenschappen en traditionele toepassingen, tot aan gebruik en dosering.

Disclaimer

Kruidenhelen is een informatief platform dat zich richt op het delen van kennis over de werking en toepassing van geneeskrachtige kruiden en natuurlijke middelen. Wij zijn geen artsenpraktijk en bieden geen persoonlijke diagnoses of behandelingen aan.

De informatie op deze website is bedoeld als inspiratie en ondersteuning bij het gebruik van kruiden, en vormt geen vervanging voor medisch advies of professionele zorg. Bij gezondheidsklachten raden we aan altijd contact op te nemen met een arts of gekwalificeerde therapeut.

Wij baseren ons op literatuur, traditionele kennis, praktijkervaring en gesprekken met deskundigen. Toch kunnen wij geen garanties geven over het effect van kruiden bij individueel gebruik. Het toepassen van informatie van deze website gebeurt op eigen verantwoordelijkheid.