Kliswortel

Kliswortel

Kruidenhelen plant foto groot Kliswortel
Andere benamingen: grote klis, burdock, lappa, groten klissen

Botanie en signatuur

Latijnse naam: Arctium lappa

Klis is een tweejarige plant uit de composietenfamilie (Asteraceae) die tot 1,5 à 2 meter hoog kan worden. De grote, hartvormige bladeren zijn viltig aan de onderzijde en doen denken aan rabarber. In het tweede jaar verschijnen paarse bloemhoofdjes die eindigen in stekelige klitten – bekend van hun sterke hechting aan vacht en kleding. De wortel is dik, penvormig en wit van binnen. In de signatuurleer wijst de wortel, diep de aarde in, op de kracht om van binnenuit te reinigen, terwijl de klitten symbool staan voor vasthechting en het losmaken van wat “blijft hangen” – passend bij het zuiverende gebruik.

Belangrijke toepassingen

Zuiverend en ontgiftend

ondersteunt lever en huid bij de afvoer van afvalstoffen.

Diuretisch

bevordert de urinestroom en helpt bij vochtophopingen.

Antimicrobieel

actief tegen bepaalde bacteriën en schimmels.

Herkomst en vindplaats

Klis is van oorsprong een Euraziatische plant die al sinds de oudheid bekend is in Europa en Azië. Van nature groeit ze in wegbermen, ruigten, rivieroevers en op braakliggende terreinen. De plant gedijt het best op stikstofrijke, losse grond en profiteert van verstoorde bodems waar ze zich snel kan vestigen. De verspreiding vindt plaats via de zaden die in de klitten zitten en gemakkelijk aan vacht van dieren of kleding van mensen blijven hangen. Zo kan de plant zich over grote afstanden verspreiden.

Tegenwoordig is klis wijdverbreid en genaturaliseerd in Noord-Amerika en andere gematigde streken. In veel landen wordt ze niet alleen in het wild aangetroffen, maar ook bewust geteeld voor medicinale en culinaire doeleinden. Vooral in Azië (Japan, China) en Oost-Europa wordt de wortel op grote schaal verzameld en gekweekt. In Japan is kliswortel bekend als gobo en vormt ze een vast onderdeel van de traditionele keuken.

Naast haar natuurlijke vindplaatsen is klis in moderne tijden ook een geliefde tuinplant geworden, zowel als sierplant vanwege haar indrukwekkende bladeren en bloemhoofdjes, als voor gebruik in de natuurgeneeskunde. Daarmee heeft klis zich ontwikkeld tot een wereldwijd bekende plant die zowel in het wild als in cultuur voorkomt.

Kliswortel heeft een rijke traditie in zowel de Europese als de Aziatische geneeskunde. In de Europese volksgeneeskunde werd ze toegepast als bloedzuiverend middel bij huidziekten zoals eczeem, acne en steenpuisten. Ook werd ze ingezet tegen jicht, reuma en als algemeen tonicum voor lever en nieren. De wortel stond bekend als een “reinigend” kruid dat het lichaam zuiverde van binnenuit en werd vaak gedronken als onderdeel van voorjaarskuren.

In de traditionele Chinese geneeskunde staat Niu Bang Gen bekend om zijn gebruik bij keelontstekingen, huidproblemen en ontgiftingskuren. Het werd ingezet om “hitte” uit het lichaam te verdrijven en om de keel en huid te zuiveren. In de TCM wordt de wortel nog steeds gebruikt bij keelpijn, mazelen en diverse ontstekingsbeelden.

In Japan wordt kliswortel (gobo) niet alleen medicinaal gewaardeerd, maar ook culinair gebruikt als groente in stoofgerechten, soepen en roerbakschotels. Het gebruik van gobo maakt deel uit van de washoku, de traditionele Japanse keuken die gericht is op balans en gezondheid.

In de middeleeuwen werd de wortel in Europa ook gebruikt als middel tegen haaruitval en roos, vaak verwerkt in oliën en lotions. Kruidenboeken uit die tijd beschrijven recepten voor “haargroeimiddelen” op basis van kliswortel. In sommige regio’s werd de wortel zelfs gebruikt als voer voor vee, omdat men geloofde dat het dieren gezond en sterk hield.

Met de opkomst van de moderne fytotherapie in de 19e en 20e eeuw kreeg kliswortel een vaste plaats in kruidengeneeskundige compendia. Ze werd een belangrijk ingrediënt in reinigende theemengsels en werd vaak gecombineerd met brandnetel, paardenbloem en guldenroede voor kuren die lever, nieren en huid ondersteunen.

Gebruikte delen: wortel (eerstejaarswortel, medicinaal en culinair), bladeren en zaden (beperkt medicinaal gebruik)
Belangrijke inhoudsstoffen:

  • Inuline (prebioticum, tot 45% van de wortel)
  • Bitterstoffen
  • Fenolzuren (caffeïnezuur, chlorogeenzuur)
  • Lignanen (arctiine, arctigenine)
  • Essentiële oliën
  • Slijmstoffen

De hoge concentratie inuline maakt kliswortel tot een waardevol prebioticum, dat de darmflora voedt en de spijsvertering ondersteunt. Dit zorgt voor een betere opname van voedingsstoffen en kan bijdragen aan een stabielere bloedsuikerspiegel. De wortel stimuleert lever en nieren, bevordert de uitscheiding van afvalstoffen en werkt daardoor reinigend op het hele organisme. Dit verklaart het traditionele gebruik bij huidproblemen zoals acne, eczeem, psoriasis en furunkels, waar de zuiverende werking van binnenuit zichtbaar wordt aan de huid.

De fenolische verbindingen en lignanen hebben antioxidatieve en ontstekingsremmende eigenschappen. Hierdoor wordt kliswortel ingezet bij reuma, artritis en jicht, om zwelling en pijn te verlichten. Ook werd ze traditioneel toegepast als adjuvans bij infecties, koorts en algemene verzwakking. Er zijn aanwijzingen dat lignanen zoals arctiine en arctigenine antivirale en antitumorale potentie bezitten.

Uitwendig kan een kompres, zalf of olie van kliswortel helpen bij huidaandoeningen zoals eczeem, schilferige huid en slecht genezende wonden. Ook in haarverzorging heeft kliswortel een vaste plaats: olie-extracten en shampoos met kliswortel worden ingezet tegen roos, geïrriteerde hoofdhuid en haaruitval, omdat ze de doorbloeding van de hoofdhuid stimuleren en de haarwortels voeden.

In de volksgeneeskunde werd kliswortel ook gebruikt als mild diureticum bij urinewegklachten en vochtophopingen, en soms als ondersteunend kruid bij leveraandoeningen en hormonale disbalansen. Deze veelzijdigheid maakt het tot een kruid dat zowel inwendig als uitwendig verlichting en ondersteuning kan bieden.

  • Huidproblemen: acne, eczeem, furunkels
  • Reuma en jicht
  • Lever- en nierondersteuning
  • Spijsverteringsklachten, slechte eetlust
  • Vochtophoping en urinewegproblemen
  • Haaruitval en roos (uitwendig gebruik)
  • Afkooksel (wortel): 2–6 g per dag, verdeeld over 2–3 doses
  • Tinctuur: 2–4 ml, 2–3 keer per dag
  • Poeder: 1–2 g per dosis
  • Culinair gebruik: verse wortel in gerechten zoals soepen en stoofpotten
  • Uitwendig: olie of kompres bij huid- en hoofdhuidproblemen
  • Met brandnetel en paardenbloem bij huidklachten en ontgifting
  • Met guldenroede en jeneverbes bij nier- en blaasproblemen
  • Met paardenbloemwortel en mariadistel bij leverondersteuning
  • Met rozemarijnolie uitwendig bij haaruitval en roos
  • Niet gebruiken bij zwangerschap en borstvoeding zonder begeleiding.
  • Voorzichtig bij diabetes, vanwege het hoge inulinegehalte dat de bloedsuikerspiegel kan beïnvloeden.
  • Overdosering kan diarree of maagklachten veroorzaken.

Moderne studies bevestigen de antibacteriële en ontstekingsremmende werking van kliswortel. Extracten vertonen activiteit tegen Staphylococcus aureus en Candida albicans, wat de traditionele toepassing bij huidinfecties ondersteunt. Klinische observaties tonen aan dat zalven of crèmes met kliswortel de genezing van huidirritaties en eczeem kunnen versnellen.

Onderzoek naar lignanen zoals arctigenine en arctiine laat zien dat deze stoffen antivirale, antioxidatieve en mogelijk antitumorale effecten hebben. In vitro-onderzoek suggereert dat arctigenine de groei van bepaalde kankercellen kan remmen en apoptose kan induceren. Ook zijn er aanwijzingen dat deze lignanen ontstekingsbevorderende enzymen remmen, wat bijdraagt aan pijn- en zwellingvermindering bij artritis.

Daarnaast toont onderzoek aan dat inuline uit kliswortel de darmflora gunstig beïnvloedt, met effecten op de spijsvertering, bloedsuikerregulatie en mogelijk op het immuunsysteem. Proeven met dieren en kleine klinische studies bij mensen wijzen op een verbetering van de darmgezondheid en een versterking van de afweer.

Andere studies hebben antioxidatieve effecten van fenolzuren zoals chlorogeenzuur bevestigd, die bijdragen aan bescherming van lever en nieren. Er wordt ook onderzoek gedaan naar de rol van kliswortel bij metabole aandoeningen zoals diabetes type 2 en obesitas, waarbij de inuline en polyfenolen een ondersteunende rol kunnen spelen.

Samengevat bevestigen onderzoeken dat kliswortel niet alleen een traditioneel zuiveringskruid is, maar ook farmacologisch relevante eigenschappen bezit die haar toepassing bij huidziekten, ontstekingen en metabole problemen ondersteunen. Toch is aanvullend grootschalig klinisch onderzoek gewenst om deze toepassingen verder te onderbouwen.

  • Reinigende thee: kliswortel, brandnetel en paardenbloem bij huidproblemen.
  • Afkooksel voor de huid: kliswortel koken, het aftreksel gebruiken als lotion tegen acne.
  • Haarolie: maceraat van kliswortel in olijfolie bij roos en haaruitval.
  • Gobo-stoofpot: Japanse stoofschotel met kliswortel, wortel en sojasaus.
  • Geert Verhelst, Groot Handboek Geneeskrachtige Planten, 12e druk
  • Herbal Reality
  • Willem Jacobs:
    • Lyme Natuurlijk Genezen
    • De Spirituele Dimensie van de Ziekte van Lyme
  • Stephen Harrod Buhner:
    • Healing Lyme
    • Herbal Antibiotics
  • Klinische studies en traditionele fytotherapeutische monografieën
  • IVG-info.nl – Voedingssupplementen
  •  

Zoek je een kruid?

In ons kruidenoverzicht vind je alle planten die we hebben beschreven – van bekende klassiekers tot vergeten bladgroen. Handig gesorteerd en makkelijk te doorzoeken. Je leest er alles over hun geneeskracht, botanische eigenschappen en traditionele toepassingen, tot aan gebruik en dosering.

Disclaimer

Kruidenhelen is een informatief platform dat zich richt op het delen van kennis over de werking en toepassing van geneeskrachtige kruiden en natuurlijke middelen. Wij zijn geen artsenpraktijk en bieden geen persoonlijke diagnoses of behandelingen aan.

De informatie op deze website is bedoeld als inspiratie en ondersteuning bij het gebruik van kruiden, en vormt geen vervanging voor medisch advies of professionele zorg. Bij gezondheidsklachten raden we aan altijd contact op te nemen met een arts of gekwalificeerde therapeut.

Wij baseren ons op literatuur, traditionele kennis, praktijkervaring en gesprekken met deskundigen. Toch kunnen wij geen garanties geven over het effect van kruiden bij individueel gebruik. Het toepassen van informatie van deze website gebeurt op eigen verantwoordelijkheid.