Zwarte Bes

Andere benamingen: cassisbes, zwarte aalbes, blackcurrant
Botanie en signatuur
Latijnse naam: Ribes nigrum
De zwarte bes is een bladverliezende struik uit de Grossulariaceae-familie, die tot 1,5 meter hoog wordt. De bladeren zijn gelobd en aromatisch, de bloemen groenwit en hangend in trosjes. In de zomer ontstaan zwarte, glanzende bessen met een intens zure, kruidige smaak. Volgens de signatuurleer wijst de diepe paarszwarte kleur op een krachtige werking op bloed, vaten en lymfesysteem. De aromatische geur van het blad en de vitaliteit van de plant weerspiegelen haar stimulerende en zuiverende kracht.
Belangrijke toepassingen
Antioxidatief
rijk aan vitamine C, anthocyanen en flavonoïden die cellen beschermen tegen oxidatieve schade.
Diuretisch
bevordert de afvoer van vocht en ondersteunt de nierfunctie.
Immuunversterkend
stimuleert de natuurlijke afweer, met name bij virale infecties.
Herkomst en vindplaats
De zwarte bes komt oorspronkelijk uit gematigde gebieden van Europa en Noord-Azië en groeit van nature langs bosranden, moerassen, beekdalen en vochtige weilanden. Ze houdt van vruchtbare, humusrijke bodems met een goede waterhuishouding en een matig vochtig klimaat, waarbij schaduwrijke en koele locaties de voorkeur genieten. Dankzij haar robuuste groeivorm en natuurlijke weerstand tegen ziektes is de plant ook buiten gecultiveerde omgevingen succesvol.
In veel landen, waaronder Nederland, Frankrijk, Polen, Duitsland, Engeland en Rusland, wordt de zwarte bes op commerciële schaal geteeld, zowel voor de verse consumptie als voor verwerking in producten zoals sap, siroop, jam, likeur (zoals crème de cassis) en voedingssupplementen. De bessen worden vaak geoogst in de zomermaanden, waarbij het hoge gehalte aan antioxidanten en vitaminen bewaard blijft bij verwerking tot siroop of concentraat.
De teelt van zwarte bes heeft zich sterk ontwikkeld sinds de 20e eeuw, mede door de opkomst van de cassisdrank-industrie en de toenemende erkenning van de bessen als “superfruit” vanwege hun gezondheidsbevorderende eigenschappen. In de biologische landbouw wordt de zwarte bes bijzonder gewaardeerd om haar lage gevoeligheid voor schimmelziekten, het geringe gebruik van pesticiden en haar hoge opbrengst. Hierdoor past de plant uitstekend binnen duurzame en milieuvriendelijke teeltsystemen.
Geschiedenis en traditioneel gebruik
Zwarte bes werd in de volksgeneeskunde traditioneel gebruikt als tonicum om het lichaam te versterken, vooral in perioden van fysieke uitputting, bij chronische vermoeidheid, reumatische klachten en infectieziekten. Het gebruik van de bladeren als infusie was wijdverbreid in Europa, waarbij men ze inzette bij blaasontstekingen, vochtophoping (oedeem), jicht en nierproblemen. De thee van zwarte bessenblad werd gewaardeerd om haar milde diuretische en ontstekingsremmende werking zonder de bijwerkingen van sterkere vochtafdrijvende middelen.
De bessen zelf werden vers gegeten of geperst tot sap, en golden als versterkend middel bij verkoudheid, griep en na ziekte, vanwege hun hoge gehalte aan vitamine C en antioxidanten. In huishoudelijke remedies maakte men er siroop van om hoest te verzachten, weerstand op te bouwen en het lichaam te zuiveren.
In de Franse fytotherapie worden zowel blad als bes systematisch gebruikt; het blad voornamelijk als milde ontstekingsremmer en anti-allergisch middel bij aandoeningen als hooikoorts, reuma en artritis. Het sap of concentraat van de bes wordt vooral aanbevolen om de immuniteit te versterken, herstel te bevorderen en het hart- en vaatstelsel te ondersteunen. Daarnaast werd de zwarte bes traditioneel gezien als verjongend middel dat het lichaam beschermt tegen verouderingsprocessen, mede door haar krachtige antioxidatieve werking en positieve invloed op de bloedvaten en huidstructuur.
Gebruikte delen en belangrijkste inhoudsstoffen
Gebruikte delen: bessen, bladeren, zaden (voor olie)
Belangrijke inhoudsstoffen:
- Vitamine C (zeer hoog gehalte)
- Anthocyanen (cyanidine, delphinidine)
- Flavonoïden (quercetine, kaempferol)
- GLA (gamma-linoleenzuur) in het zaadolie-extract
- Etherische oliën, tannines, fenolzuren
Geneeskrachtige eigenschappen
Zwarte bes ondersteunt de afweer bij griep, verkoudheid en virale infecties door het stimuleren van de productie van interferonen en het versterken van immuuncellen zoals natural killer-cellen. De hoge concentratie antioxidanten, waaronder anthocyanen en vitamine C, helpt bij het neutraliseren van vrije radicalen, waardoor cellen beschermd worden tegen oxidatieve stress, veroudering en ontstekingsprocessen. Deze antioxidatieve werking komt het hele lichaam ten goede, met name het hart- en vaatstelsel en het immuunsysteem. Het blad van de zwarte bes heeft bovendien een mild diuretisch en ontstekingsremmend effect, wat het inzetbaar maakt bij aandoeningen als artritis, jicht, reumatische klachten en allergische reacties zoals hooikoorts.
De bessen verbeteren de perifere doorbloeding, versterken de haarvaten en bevorderen een gezonde bloeddruk dankzij de vaatversterkende eigenschappen van anthocyanen en flavonoïden. Dit draagt bij aan het verminderen van zwellingen, spataderen en blauwe plekken. Door het hoge gehalte aan vitamine C, polyfenolen en andere bioactieve stoffen ondersteunt zwarte bes het herstel na ziekte, verhoogt het de vitaliteit en bevordert het de elasticiteit en glans van de huid. De zaadolie van zwarte bes, rijk aan gamma-linoleenzuur (GLA), wordt uitwendig toegepast bij eczeem, psoriasis, droge huid en andere ontstekingsgevoelige huidaandoeningen, waarbij het helpt de huidbarrière te versterken en jeuk te verminderen.
Indicaties
- Verkoudheid, griep, verminderde weerstand
- Reuma, jicht, artritis
- Allergieën, hooikoorts, huiduitslag
- Waterretentie, blaasontstekingen
- Veroudering, oxidatieve stress, gevoelige bloedvaten
Verwerking en dosering
- Bladthee: 2–4 g gedroogd blad per kop, 2–3 keer per dag
- Siroop of sap: 10–30 ml per dag bij verlaagde weerstand
- Gedroogde bessen: 1 eetlepel per dag als snack of in muesli
- Zaadolie (uitwendig): 1–2 maal daags op de huid aanbrengen
Combinatie met andere kruiden
- Met brandnetel of paardenbloem bij reumatische klachten
- Met vlierbes en echinacea bij verkoudheid en griep
- Met kamille of lavendel bij allergieën en huidirritaties
Waarschuwingen en contra-indicaties
- Geen bekende bijwerkingen bij normaal gebruik
- Voorzichtigheid bij antistollingsmedicatie (hoge dosis flavonoïden)
- Niet gebruiken bij bekende allergie voor Ribes-soorten
- Tincturen op basis van alcohol worden afgeraden tijdens zwangerschap en borstvoeding
Onderzoeken
Wetenschappelijk onderzoek bevestigt de krachtige antioxidatieve werking van zwarte bessen, vooral te danken aan het hoge gehalte aan anthocyanen, vitamine C en andere flavonoïden. Deze stoffen helpen ontstekingsprocessen te remmen, versterken de wanden van bloedvaten en stimuleren verschillende aspecten van het immuunsysteem, waaronder fagocytose en de productie van cytokinen. Daarnaast bevorderen ze de bescherming van cellen tegen schade door vrije radicalen, wat bijdraagt aan het voorkomen van chronische aandoeningen zoals hart- en vaatziekten en neurodegeneratieve aandoeningen.
In vitro en dierstudies tonen aan dat extracten van zwarte bes ontstekingsremmende, antivirale en vaatversterkende effecten hebben, onder meer door modulatie van ontstekingsroutes zoals NF-κB en door remming van virale replicatie. Klinische studies geven aanwijzingen dat zwarte bes bijdraagt aan een betere cardiovasculaire gezondheid door verlaging van bloeddruk, verbetering van lipidenprofiel en ondersteuning van de endotheliale functie. Daarnaast is er groeiend bewijs voor een positief effect op allergieën (zoals hooikoorts) en een verbeterde cognitieve functie bij ouderen, mede dankzij een betere doorbloeding van de hersenen.
Zwarte beszaadolie, rijk aan het essentiële vetzuur gamma-linoleenzuur (GLA), heeft in studies positieve resultaten laten zien bij eczeem, atopische dermatitis en andere ontstekingsgevoelige huidaandoeningen. De olie lijkt de huidbarrière te versterken, jeuk te verminderen en het herstel van de huid te bevorderen. Verdere grootschalige en goed gecontroleerde klinische onderzoeken zijn wenselijk om optimale doseringen, gebruiksvormen en indicaties wetenschappelijk te onderbouwen.
Recepten
- Versterkende bessensiroop: 200 g zwarte bessen, 500 ml water, 1 el citroensap, 100 g honing. Verwarmen, zeven en koud bewaren.
- Ontzurende kruidenthee: zwarte bessenblad, brandnetel, paardenbloem en berk. 3 g per kop, 10 min laten trekken.
- Allergiethee: 2 g zwarte bessenblad, 2 g kamille, 1 g smalle weegbree. Dagelijks bij hooikoorts.
Gebruikte bronnen
- Geert Verhelst, Groot Handboek Geneeskrachtige Planten, 12e druk
- Herbal Reality
- Willem Jacobs:
- Lyme Natuurlijk Genezen
- De Spirituele Dimensie van de Ziekte van Lyme
- Stephen Harrod Buhner:
- Healing Lyme
- Herbal Antibiotics
- Klinische studies en traditionele fytotherapeutische monografieën
- IVG-info.nl – Voedingssupplementen
Zoek je een kruid?
In ons kruidenoverzicht vind je alle planten die we hebben beschreven – van bekende klassiekers tot vergeten bladgroen. Handig gesorteerd en makkelijk te doorzoeken. Je leest er alles over hun geneeskracht, botanische eigenschappen en traditionele toepassingen, tot aan gebruik en dosering.
Disclaimer
Kruidenhelen is een informatief platform dat zich richt op het delen van kennis over de werking en toepassing van geneeskrachtige kruiden en natuurlijke middelen. Wij zijn geen artsenpraktijk en bieden geen persoonlijke diagnoses of behandelingen aan.
De informatie op deze website is bedoeld als inspiratie en ondersteuning bij het gebruik van kruiden, en vormt geen vervanging voor medisch advies of professionele zorg. Bij gezondheidsklachten raden we aan altijd contact op te nemen met een arts of gekwalificeerde therapeut.
Wij baseren ons op literatuur, traditionele kennis, praktijkervaring en gesprekken met deskundigen. Toch kunnen wij geen garanties geven over het effect van kruiden bij individueel gebruik. Het toepassen van informatie van deze website gebeurt op eigen verantwoordelijkheid.